Tết tỷ lệ kèo nhà cái là một trong bốn lễ tết lớn nhất của người Việt, diễn ra vào giữa mùa thu, ngày rằm tháng tám âm lịch, ngày trăng tròn và sáng nhất trong năm. Tết tỷ lệ kèo nhà cái có nguồn gốc từ một nghi lễ nông nghiệp. Thời xa xưa, người nông dân thường ngắm trăng, tiên đoán thời tiết, dự đoán mùa màng "Muốn ăn lúa tháng năm, trông trăng rằm tháng tám".

Theo đại diện Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội cho biết: Ngay từ thời Lý, tỷ lệ kèo nhà cái đã trở thành một lễ hội mang tính quốc gia, diễn ra đồng thời ở trong chốn cung đình và ngoài dân gian. Văn bia Sùng Thiện Diên Linh (1121) cho biết, dưới thời vua Lý Nhân Tông trị vì, tiết tỷ lệ kèo nhà cái được triều đình tổ chức rất long trọng.

Ngoài các nghi lễ quan trọng của hoàng gia, nhà vua còn mở hội ba ngày cho nhân dân vui chơi. Khắp nơi trong kinh thành Thăng Long đều được trang hoàng gấm vóc, đèn hoa lộng lẫy. Đến các triều đại phong kiến sau, tỷ lệ kèo nhà cái vẫn là lễ tiết quan trọng của hoàng tộc và đất nước. Ngoài dân gian truyền thống, các gia đình thường ban ngày làm cỗ cúng gia tiên, buổi tối bày cỗ thưởng trăng.

Và không biết từ bao giờ, tỷ lệ kèo nhà cái mặc định đã trở thành ngày tết của trẻ thơ. Các em háo hức từ những ngày đầu tháng tám, đã được bố mẹ mua tặng đồ chơi, vui rước đèn, đánh trống, múa lân dưới ánh trăng thu vằng vặc trên khắp phố phường, làng quê. Đây là một nét đẹp văn hóa có bề dày lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc ta, cần được tiếp tục gìn giữ và phát huy.

Nhận thức được tầm quan trọng của những giá trị văn hóa phi vật thể đó, đến mỗi dịp tết tỷ lệ kèo nhà cái hàng năm, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội tổ chức chương trình Vui tết tỷ lệ kèo nhà cái phục vụ các cháu thiếu nhi, nhân dân thủ đô và du khách bốn phương. Chương trình được tổ chức góp phần tạo ra một sân chơi đặc sắc mang lại các em nhỏ và du khách có thêm những trải nghiệm, hiểu thêm về lịch sử văn hóa nói chung và tết tỷ lệ kèo nhà cái nói riêng.

Đến với chương trình Vui Tết tỷ lệ kèo nhà cái 2023 tại Hoàng thành Thăng Long, các em nhỏ và du khách sẽ được tham gia các hoạt động bổ ích và lý thú như: Thăm quan không gian trưng bày các loại đèn tỷ lệ kèo nhà cái cổ truyền dưới hình thức là các gian hàng trên phố cổ xưa. Dựa trên các nguồn tư liệu quí của các nhà nghiên cứu nước ngoài như Henri Oger, Albert Kant; bảo tàng Quai Branly (Pháp)...

Bên cạnh đó, Trung tâm đã phối hợp với nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách cùng nghệ nhân các làng nghề chuyên làm đèn tỷ lệ kèo nhà cái xưa ở phố cổ (Hà Nội), Thanh Oai (Hà Nội), Báo Đáp (Nam Định), Đông Hồ (Bắc Ninh),... phục dựng các mẫu đèn cổ đã bị thất truyền từ những nguyên liệu truyền thống giấy dó, giấy nhiễu, giấy bóng kính, nan tre, mây, hồ dán... Nổi bật nhất là đèn cá chép hóa long, đèn cá chép trông trăng, đèn cua sống, đèn cua chín, đèn thỏ, đèn bướm, đèn tôm, đèn quả đào, quả lựu, đèn trống...

Cùng với đó, từ ngày 15/9, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội tiếp tục duy trì các gian hàng bày đồ chơi tỷ lệ kèo nhà cái truyền thống như: Ông tiến sĩ giấy, ông đánh gậy trông trăng, mặt nạ giấy bồi, đầu sư tử, trống ếch, trống bỏi, tàu thủy sắt tây, thỏ đánh trống, tò he, thiên nga nhồi bông... Đến tham quan khu trưng bày, các em thiếu nhi sẽ hiểu biết thêm về những loại đồ chơi xưa, trân trọng văn hóa của dân tộc mình. Đối với các bậc ông bà cha mẹ, đó cũng là dịp được hồi ức trở về tuổi thơ của chính mình.

Ngoài ra, Trung tâm còn tổ chức các hoạt động trải nghiệm tương tác bổ ích cho các em nhỏ như làm đèn tỷ lệ kèo nhà cái (đèn ông sao, đèn thỏ, đèn cù), làm bánh tỷ lệ kèo nhà cái, tô vẽ mặt nạ giấy bồi, diều giấy và biểu diễn nghệ thuật múa sư tử đặc sắc. Thời gian trải nghiệm, tương tác từ ngày 16 - 24/9 tại khu vực Nhà N31. Chương trình biểu diễn nghệ thuật múa sư tử vào các khung giờ: 10 giờ; 11 giờ; 15 giờ; 16 giờ các ngày 16,17, 23, 24/9.

Thông qua các hoạt động trải nghiệm đặc sắc, thú vị, vào mỗi dịp tỷ lệ kèo nhà cái, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội thu hút nhiều lượt khách đến tham quan. Điều này cho thấy giới trẻ hiện nay vẫn yêu mến, muốn khám phá, tìm hiểu các nét đẹp văn hóa truyền thống, cho dù đã từng có thời gian, không ít trò chơi dân gian đã mai một./.