Nằm trong khuôn khổ Ngày hội văn hóa các bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái có số dân dưới 10.000 người lần thứ nhất, tại Lai Châu, tối ngày 4/11, tại khuôn viên Bảo tàng văn hóa tỉnh Lai Châu, người dân và du khách được theo dõi hoạt động trình diễn Nghi lễ nhảy lửa của bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái Pà Thẻn (Tuyên Quang).

Nghệ nhân thực hiện nghi lễ này là thầy cúng Phù Văn Thành cùng các nghệ nhân bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái Pà Thẻn, thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang.

Lễ hội nhảy lửa là sinh hoạt văn hóa đặc sắc của đồng bào bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái Pà Thẻn, là minh chứng cho sức mạnh của con người trong cuộc sống và những ước mong chế ngự được thiên nhiên để sinh tồn và phát triển. Đồng thời, có ý nghĩa gắn kết cộng đồng và bảo lưu rất nhiều giá trị văn hoá truyền thống từ đời này qua đời khác.

Hằng năm, khi mọi công việc đồng áng đã xong xuôi, đồng bào bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái Pà Thẻn lại tổ chức nghi lễ nhảy lửa để mừng cho mùa màng bội thu và mong cho mọi người, mọi nhà được mạnh khỏe, bình an. Đối với người Pà Thẻn, vị thần tối cao là thần lửa và ngọn lửa mang lại sự may mắn cho họ.

Lễ Nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái chính thức được bắt đầu vào khoảng từ 19 giờ. Mở đầu nghi lễ, thầy cúng thắp nến và bày các lễ vật lên mâm cúng. Lễ vật cúng tế gồm một con lợn, rượu, giấy cúng, đèn hương…

Sau đó, thầy cúng thắp 3 nén hương cắm vào bát hương trên bàn rồi đốt thêm 3 nén hương cắm dưới đất bên cạnh ghế nơi thầy cúng ngồi. Tiếp đến, thầy cúng ngồi vào ghế cúng, tay cầm que tre gõ vào đàn pàn dơ vừa lắc vòng, thân người bật lên theo từng nhịp gõ, miệng đọc bài cúng nói lên lí do tổ chức lễ hội nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái bằng tiếng Pà Thẻn. Khi thầy mo gõ vào đàn gỗ, làm lễ cúng, những người tham gia nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái (chỉ dành cho nam giới) sẽ ngồi đối diện với thầy mo và được làm phép “nhập ma”.

Khi được các thần đồng ý, thầy cúng sai các học trò bắt đầu châm bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái vào đống củi. Tiếp đó, thầy quay về đàn cúng, tay gõ đàn pàn dơ và lắc người liên tục, miệng đọc các bài cúng.

Sau khi nghi thức cúng tế kết thúc, các chàng trai Pà Thẻn bắt đầu tham gia Lễ hội nhảy lửa mà không hề sợ hãi hay cảm thấy bỏng rát giữa sự hò reo, cổ vũ của đông đảo người bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái và du khách.

Anh Nguyễn Á, một du khách đến từ TP. Hồ Chí Minh trải qua nhiều giờ đồng hồ di chuyển đến Lai Châu để được chứng kiến tận mắt nghi lễ này, anh cho biết: "Đây là di sản phi vật thể cấp quốc gia, hy vọng trong vài năm nữa, thì nghi lễ nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái này sẽ được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể thế giới. Đó là điều mà anh em trong giới nhiếp ảnh chúng tôi, những người làm nghề luôn muốn các giá trị di sản này được lan toả không chỉ trong địa bàn tỉnh, trong phạm vi Việt Nam, mà còn lan toả ra khắp thế giới."

Anh Sìn Văn Toàn (38 tuổi - thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang) cho biết khi tham gia nghi lễ nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái anh không thấy nóng, hay bị bỏng rát, toàn thân vẫn hoàn toàn bình thường. Khi các chàng trai nhảy vào đống bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái đều trong trạng thái lắc lư như người say, nhưng thực ra, đó là thần linh đang nhập vào người họ, cho họ sức mạnh để nhảy vào bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái.

Phần nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái cứ thế diễn ra trong khoảng một tiếng cho đến khi bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái tàn hẳn. Khi bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái đã tàn, than đã nguội, thầy cúng tiếp tục gõ pàn dơ, khấn cúng tiễn thần thánh trở về trời và khấn xin các thần, thánh không nhập vào những người nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái nữa, để họ trở lại trạng thái bình thường.

Lúc này các học trò của thầy mới dần tỉnh táo lại, điều kì lạ là họ không thấy đau và cũng không hề bị bỏng. Lễ nhảy lửa kết thúc, thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui cho bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia.

Phần trình diễn nghi lễ Nhảy lửa thu hút sự chú ý, tò mò của đông đạo người bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái địa phương và du khách.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học của di sản, ngày 1/6/2023, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa nghi lễ nhảy bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái của người Pà Thẻn tỉnh Tuyên Quang vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nhằm quảng bá và tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc của di sản.

Qua đó nâng cao ý thức, trách nhiệm của các cấp, các ngành và nhân bóng đá tỷ lệ kèo nhà cái trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Nghi thức này giúp gắn kết con người cộng đồng, môi trường. Với sự độc đáo của nghi lễ đã góp phần phát triển sản phẩm du lịch thu hút khách du khách đến với Tuyên Quang./.